१. श्रीमंत सवाई माधवरावांचा रंग
१. श्रीमंत सवाई माधवरावांचा रंग
(जाति : स्वर्गज्ठ) (फटका)
(परिचय : सावरकरांनी वयाच्या अकराव्या वर्षी रचलेला फटका ह्या फटक्यांत कवि स्वातंत्र्यवीर सावरकरांचा अगदी लहानपणी झालेला बखरींचा परिचय ध्यानांत येतोच; पण, प्रभाकराचाही पोवाडा त्यांच्या अवलोकनांत आल्याचे ओळखतां येते.)
धन्य कुलामधिं धनी सवाई भाग्य धन्यची रायाचें ।
सेवक हातीं यशस्वि असती पुण्य किती त्या पायांचें ॥ १
श्रीमंतांचे भाग्यप्रतापें द्वादश वर्षे बहु श्रमले ।
अटकेला जरिपटका रोंविति पुन्हां सर्वजण चट नमले ॥ २
रजपूतादी शूर रिपूही श्रीमंतांसी शरण आले ।
मोंगलपतिंनीं प्रसन्न होऊनि वजिरपदासी अर्पियलें ॥ ३
जिकडे तिकडे नाम पेशवे काळ शत्रुसी वाटुनियां ।
प्रजेंत झाली बहू शांतता रिपू सर्व हे हटूनियां ॥। ४
नाच शिकारी रंग तमाशे प्रजेंत होती नित्य पहा ।
श्रीमंतांनी बेत ठरविला रंग करावा असा महा ॥ ५
रायाचा कल पाहुनि सर्वहि देती सत्वर रूकारा ।
हर्ष होतसे वर्षप्रतिपदे पुण्यांत झाला पूकारा ।॥ ६
सरकारांनीं सरदारांनी सकलजनांनीं दों रस्तीं ।
रंग करोनी ठिकठिकाणिंही केलि सुशोभित ती वस्ती ।॥ ७
पागे पथके मानकरी आणि कारभारि हे सरदारा ।
श्रीमंत प्रभु माधवरायासहीत आले दरबारा ॥। ८
जिंहीं रोविला महाप्रतापें जरिपटक्याला अटकेला ।
महादजीची स्वारी आली सरकारांना न्यायाला ॥ ९
हत्ती घोडे फौज असा हा समाज सर्वचि मीळाला
आज्ञा केली श्रीमंतें मग सुरुवात करा खेळाला ॥ १०
उडूं लागले गुलाल पल्ले हौद खपविले फौजेने ।
रंगाचे, किति खेळुन स्वारी वाड्यामध्यें मौजेनें ॥ ११
नंतर स्वारी तिसरे प्रहरी निघालि शहरीं थाटानें ।
वाडा डावा घालुन गेली बुधवाराचे वाटेनें | १२
पुढें विलसते मुख्य स्वारी सवें थाट अंबाऱ्यांचा ।
चंद्रबिंब श्रीमंत अवांतर प्रकाश पडला ताऱ्यांचा ॥ १३
पिचकाऱ्यांचा मार जाहला फार तेधवां बुधवारीं ।
स्वारी कापडआळींतूनी खेळत आली रविवारीं ।॥ १४
हरिपंतांचे वाड्यापाशी रंग केशरी उडवुनियां ।
स्वारी गेली नागझरींतुन रंग केशरी तुडवुनियां || १५
रास्ते यांचे पेठेमध्यें पाट लागले रस्त्यांनी ।
गच्च्यांवरूनी बंब लावुनी रंग अडविला रास्त्यांनी ॥। १६
सलाम मुजरे सर्व राहिले दंग जाहले रंगांनीं ।
द्वापारिं जसे रंग करविले भगवान श्रीरंगांनीं ॥ १७
शहरिं भिजविले कैक बंगले चौक गुलालें रंगांनी ।
द्वापारिं जसे वृंद भिजविले भगवान श्रीरंगांनीं ॥। १८
झुकत झुकत समुदाय चालती स्वारी ये मग वानवडी ।
नंतर रंगा आरंभ झाला नाच होअूनी दोन घडी ॥ १९
लाखों हौदे अडूं लागले पिचकाऱ्यांचा मार अती ।
झालि रे झाली गर्दी अकचि वर्णावी ती पहा किती ॥ २०
दों दों हातीं गुलाल भरती लाल छत दिसे बुंदांत ।
हास्यवदन मग राव शोभती शूर शिपाईवृंदांत ।॥। २१
नंतर असा रंग खेळुनी अुठले स्नानाला जाया ।
अगणित त्या क्षणि तापुं लागल्या सुगंधि पाण्याच्या कढया ॥। २२
वेगवेगळीं सुगंध तेले रायाला लावायाला ।
अभे राहिले ब्राह्मण घेअुनि घालायातें न्हायाला ।॥। २३
अवर्णनियशा थाटानें कीं झालीं सर्वांची स्नानें ।
सर्वांसी मग वाटुनि दिधलीं अनंत वस्त्रे शिंद्यानें ॥ २४
नवीं लेवुनी वस्त्रे पुनरपि येति सर्वही दरबारा ।
नाच जाहला सुरू होअुनी पानसुपारी हारतुरा ॥ २५
मग शिंद्यांनी श्रीमंतांना शिरपेंच तुरा नव अर्पियले ।
तसेंच सर्वां जनांस देखा अमोल पोशाखा दिधले ॥ २६
सूर्यबिंब लज्जीत होइसें हिलाल लावुनि मग रात्री ।
अुलटी परते स्वारी सर्वहि संगें नानादी मंत्री ॥ २७
शोभा बघती नरनारीगण चिराकदानें लावुनियां ।
गजरानें अति स्वारी येती वाड्यामध्ये घेउनियां ॥॥ २८
- भगूर, १८९४
Hits: 393
